PFOS-rechtszaak: Vlaamse overheid en OVAM veroordeeld

Op 19 september 2024 oordeelde de rechter dat het Vlaams Gewest en de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) in de fout gingen door pas in 2021 te communiceren over de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht.

Volgens de Nederlandstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel hebben OVAM en het Vlaams Gewest zich niet gedragen zoals van een overheid wordt verwacht. Beide moeten nu een morele schadevergoeding van 1 euro betalen aan Velt, Greenpeace Belgium en Bioforum.

In 2022 dagvaardde Velt samen met de vzw's Bioforum en Greenpeace het Vlaamse Gewest, OVAM en BAM voor het niet nakomen van hun informatieplicht betreffende de PFOS-vervuiling rond de 3M-fabriek in Zwijndrecht. Hierdoor werden burgers blootgesteld aan gezondheidsrisico's én werden de mogelijkheden van de vzw's aangetast om het leefmilieu te beschermen.

Doelbewust gezondheidsrisico’s verzwegen

In 2017 werd in het kader van de Oosterweelwerken op de Antwerpse linkeroever een bodemonderzoek uitgevoerd door bouwheer BAM. Dit bodemonderzoek stelde PFOS-verontreiniging vast in de bodem, het slib en het grondwater. Professor Jan Tytgat van de KU Leuven werd gelast met verder onderzoek van de PFOS-verontreiniging in de bodem en het grondwater. De bevindingen uit de rapporten uit 2017 van professor Tytgat waren zonneklaar:

Verschillende waargenomen hoge concentraties van 100 microgram per kilo droge stof hielden een negatief effect in voor het leefmilieu en de gezondheid van omwonenden. Professor Tytgat stelde via duidelijke ‘no regret-maatregelen’ dat het af te raden was om:

• binnen de vervuilde zone kinderen te laten buitenspelen,
• groenten en fruit uit eigen tuin te consumeren,
• eieren van kippen te eten die binnen deze zone werden gehouden,
• putwater te gebruiken ter besproeiing van groenten of als drinkwater voor dieren,
• en vis en/of andere dieren uit deze zone te consumeren.

Daarop besloten de Vlaamse Overheid en OVAM doelbewust om de gezondheidsrisico’s uit de rapporten van professor Tytgat niet aan de burgers te communiceren. Pas in 2021, nadat het PFOS-schandaal in de media verscheen, werden bovenstaande no regret-maatregelen afgekondigd. Veel te laat, zo oordeelde ook de rechtbank op 19 september:

“Het gedrag van het Vlaamse Gewest en OVAM, meer bepaald de keuze om, van september 2017 tot juni 2021 noch het publiek te informeren over de aanwezige PFOS-verontreiniging en haar mogelijke gevaren, noch no-regret maatregelen af te kondigen, noch spoedig bloedonderzoek en bodemonderzoeken te verrichten in de woonzone, maakt manifest een schending uit van de zorgvuldigheidsnorm in de zin van de artikelen 1382 en 1383 van het oud Burgerlijk Wetboek.” (zie pg 34 in het vonnis )

De rechtbank oordeelde daarnaast dat de onzorgvuldigheid die het Vlaams Gewest en de OVAM begingen, de mogelijkheden van Greenpeace vzw, Bioforum vzw en Velt vzw hebben aangetast om het leefmilieu te beschermen. Ter vergoeding van de schade die de milieuverenigingen hebben geleden, sprak de rechtbank één symbolische euro morele schadevergoeding uit.

De 3 vzw's hadden ook bouwheer BAM (nu Lantis) gedagvaard. Deze eis ten aanzien van BAM werd door de rechtbank afgewezen als ongegrond. De rechtbank was van oordeel dat niet kon worden geconcludeerd dat BAM/Lantis bevoegd was om zelfstandig te communiceren over en onderzoek te voeren naar de vervuiling in de woonzone in Zwijndrecht.

Primeur in België

Het vonnis is baanbrekend. Het is de eerste keer dat in België wordt bevestigd dat de overheid een actieve communicatieplicht heeft, waarbij de overheid de burgers spontaan en uit eigen beweging op de hoogte moet brengen van de gezondheidsrisico’s.

Doet een overheid dit niet, dan handelt ze onzorgvuldig en begaat ze een duidelijke fout. Burgers wiens gezondheid hierdoor wordt geschaad, of milieuverenigingen die hierdoor het leefmilieu niet goed kunnen beschermen, kunnen de overheid aansprakelijk stellen en hun schade vergoed zien.

Dit uniek precedent voor zowel milieuverenigingen als omwonenden werd mede mogelijk gemaakt door de steun van tientallen Velt-donateurs.

En nu?

OVAM en het Vlaamse Gewest kunnen in hoger beroep gaan tegen de uitspraak.

Voor Velt is het vanzelfsprekend belangrijk dat de uitspraak van de rechter gehandhaafd blijft. We volgen de zaak bijgevolg op de voet op en bereiden ons voor op een eventueel verweer. Indien er beroep wordt aangetekend, wordt een uitspraak verwacht tegen eind 2026.

Meer informatie

Het volledige vonnis 

Persbericht.