Een stukje Italië in Elsene: de boomgaard van Refresh

De ‘Verger d’Italie’ is een stadsboomgaard in Elsene die in 2016 werd opgericht tussen de Italiëlaan en het kleine bos ‘Bois des Commères’. Wat eigenlijk een moestuin moest worden, bestemd voor een opleiding biologisch moestuinieren voor werkzoekenden, werd omwille van de hellingsgraad van het terrein een boomgaard. De aanplanting werd gerealiseerd via een participatief traject met werkzoekenden en ondersteund door de Good Food-strategie.

Refresh

In diezelfde periode ontstond de wijkkantine van Refresh. In deze kantine zijn niet alleen duurzame voeding, maar ook zelfvoorziening en stadslandbouw belangrijke waarden. Laurent Dennemenont, directeur van Refresh, vertelt: 'Dankzij onze waarden werden we vanuit de Good Food-strategie aangesteld om de site te beheren, de boomgaard te valoriseren en een pedagogische poot uit te werken. We bieden informatiesessies en activiteiten voor verschillende doelpublieken: de buren, de naburige school,...'

Image

Refresh wil burgers terug in contact brengen met de natuur in al haar seizoenen. 'We organiseren vier werkmomenten per jaar, waarbij we samen de boomgaard onderhouden. We planten in het voorjaar, we oogsten in de zomer en de herfst, en snoeien in de winter. Natuurlijk doen we dit niet alleen. We werken samen met partners zoals Urban Ecology en vzw Aromatisez-vous.' De werkmomenten zijn gratis en toegankelijk voor iedereen. Mensen komen om bij te leren en te oefenen, en tegelijk helpen ze met het onderhoud van de boomgaard.

De boomgaard is gemeenschappelijk goed, dat wil zeggen dat iedereen er gebruik van mag maken. Hij is omheind om honden buiten te houden, maar de toegang zit niet op slot. 'We zien de boomgaard als een ideale ontmoetingsplaats en plaatsten een picknickbank zodat iedereen zich hier welkom voelt.'

Voluit ecologisch

Refresh kiest resoluut voor een ecologisch beheer. 'We investeren in de boomgaard zodat hij niet alleen meer mensen maar ook meer dieren en biodiversiteit verwelkomt. Zo hebben we vorig jaar biologische bloembollen geplant om insecten te lokken en groeien er nu wilde tulpen tussen de bomen die zich ieder jaar weer voortplanten. We planten ook kruiden zoals salie of tijm bij de bomen, waardoor deze beschermd zijn tegen bepaalde ziekten.'

De meeste fruitrassen zijn robuuste, resistente rassen gekozen door de proefstations van Gembloux. Sommige rassen zijn gekozen omwille van hun productiviteit. 'We plantten conference-peren aan om te tonen hoe de peren groeien die je in de winkel vindt. Maar ze doen het eigenlijk niet zo goed. Ze hebben veel last van perenroest.'

Image

In de boomgaard staan ook veel rassen die je niet in de winkel terugvindt. 'De Nashi-peren doen het wel goed. Ze zijn resistenter tegen perenroest en erg lekker. We telen ook kruisbessen: ook die kan je niet gemakkelijk kopen. Dankzij onze tuin snap je meteen waarom. Die stekels! Onze boomgaard toont zoveel verschillende rassen. Wie hier komt, weet dat er niet alleen rode, maar ook roze en witte bessen bestaan.'

Hoog gras

Refresh hoopt niet alleen burgers, maar ook andere gemeenten te inspireren. Een stadsboomgaard is immers een mooie manier om de groene ruimte te valoriseren zonder dat er enorme financiële investeringen nodig zijn. 'Je plant een boomgaard maar één keer, en daarna vraagt het ook niet zoveel onderhoud. Met een beetje goesting en energie kan je er dus al iets moois van maken. Zo halen we na drie jaar al een zekere productie én creëren we winst op verschillende vlakken: esthetisch, pedagogisch en ecologisch. Iedereen wint: de buurtbewoners, de gemeente en de natuur.'

Of het allemaal van een leien dakje is gegaan? 'Nee, toch niet. In het begin was er terughoudendheid van de directe omgeving. We hebben de buren goed moeten uitleggen wat het plan was en hen geruststellen.' De boomgaard draagt het label ‘Réseau Nature’ van Natagora. Dat wil zeggen dat de beheerders geen pesticiden gebruiken, dat ze semispontane vegetatie laten staan, dat ze enkel maaien als het nodig is rond de boomspiegel maar dat ze op andere plaatsen hoog gras laten staan. 'We leggen dit goed uit op ons bord aan de ingang. Dus hoog gras is geen wanbeheer maar een stimulans voor de biodiversiteit.'

Ook hier is de toenemende droogte voelbaar. 'Het helpt niet dat het terrein op een helling staat. Door de droogte is de productie wat gedaald, maar hoort dat niet bij het leven van de boomgaard? Droogteperiodes zullen de bomen stimuleren om diepere wortels te maken, waardoor ze in de toekomst weerbaarder zijn.'

Iedereen geniet mee

Image

De oogst is trouwens voor iedereen. 'We sporen de mensen van de buurt aan om fruit te plukken als ze langs de boomgaard lopen. De boomgaard is immers gemeenschappelijk goed.' In de zomerperiode, wanneer de productie piekt, zijn er echter niet zoveel mensen in de boomgaard. 'Eind juni organiseren we daarom met de school een laatste oogstactiviteit. Als we dan nog oogstoverschotten hebben, plukken we ook zelf en verwerken we de oogst in de kantine. We maken confituren of bramenazijn en labelen alles ‘Made in Ixelles’. De kantine verkoopt of serveert deze lokale producten.'

Of voorbijgangers wel eens te veel plukken? 'Ja, dat gebeurt soms, maar ook dat is deel van het project. Het idee is dat mensen mede-eigenaar zijn van de boomgaard en dat daarmee misbruik geminimaliseerd wordt. Meestal zien we trouwens het omgekeerde: mensen durven niet te plukken. Ze weten niet of ze wel mogen. En anderen hebben schrik voor ‘wilde’ planten en vertrouwen enkel wat in de winkel verkrijgbaar is. Dat is jammer. Daarom gaan we bordjes plaatsen bij elke variëteit, met een foto en beschrijving, zodat het pedagogische aspect nog groter wordt.'

We willen nog weten wat de toekomst brengt. Daar heeft Laurent meteen ideeën voor. 'Ik zou graag hop willen aanplanten. Die plant maakt namelijk heel mooie bloemen. En Brussel is ook de stad van het bier, dus wil ik Brusselaars tonen hoe hop geteeld wordt.'

Of hij nog tips heeft voor andere initiatiefnemers en gemeenten? 'Gewoon ervoor gaan. Vaak bots je tegen heel wat hindernissen, maar het loont echt om groene ruimtes in te richten en te valoriseren. Wij (Refresh, maar ook Urban Ecology en Aromatisez-vous) hebben intussen al wat expertise opgebouwd en willen onze ervaring heel graag delen. Gebruik ons als voorbeeld om een buurt te tonen hoe mooi een stadsboomgaard kan zijn. Je kunt ook bij ons terecht voor advies en begeleiding. Dus ja, aarzel niet en ga ervoor.”.

Meer weten? https://issuu.com/refreshxl/docs/20181224_rapport_verge_d_italie_2018

• Locatie: Italiëlaan in Elsene
• Oppervlakte: 0,1 ha
• Fruitsoorten: 12 appelbomen, 24 perenbomen, 6 pruimenbomen, 1 kersenboom, 1 kastanjeboom, frambozen, aardbeien, aalbessen (rood, wit, roos), stekelbessen, jostabessen, braambessen, druiven
• Leeftijd: 3 jaar
• Boomvorm: Allemaal laagstambomen, behalve halfstam kersenboom (3-5m)

Dit portret kadert in het Velt-project ‘Verger Partagé, gedeeld fruit in Brussel’. Heb je vragen? Dan kun je terecht op vergerpartage@velt.nu.

We werken samen met deze onmisbare Brusselse organisaties. 

Image