Wat doe je tegen rupsen op koolplanten?

Verschillende rupsen van koolwitjes en nachtvlinders vreten gaten in koolbladeren en zelfs tot binnen in jouw kool of broccoli vind je die rupsen terug. Maar hoe houd je ze tegen? Het is vooral belangrijk om hun cyclus te begrijpen:

• Bij de eerste generatie (april en mei) leggen de vlinders hun eitjes doorgaans op bladeren van wilde verwanten van kool, zoals het herderstasje.
• De tweede en eventueel derde generatie vlinders die in de zomer uitzwermen, leggen hun eitjes op de onderzijde van koolbladeren. De rupsen die uit de eitjes komen, zijn nog klein en hun eerste vreetwerk is eerder onschuldig. Na enkele vervellingen boren de groter geworden rupsen gaten in blad en kool.
• De belangrijkste rupsen zijn die van de kooluil, het groot koolwitje en het klein koolwitje. Ze kunnen ver vliegen. Een bescherming tegen de eerste generatie vrijwaart de kolen dus niet van aantasting op een later moment.

Wat kun je doen?

Schakel helpers in

• Veel vogels, zoals de mees, koekoek en boomklever, lusten deze rupsen. Zorg voor nestgelegenheid en voeder vogels in de winter bij.
• Loopkevers, sluipwespen en andere insecten. Als je in en om jouw tuin veel bloemen hebt staan, zul je zeker veel nuttige insecten aantrekken, die dan de rupsen als voedsel gebruiken.
• Eenden of kippen loslaten op jouw perceel is nog eenvoudiger, vooral als je met een verplaatsbare ren werkt waarin ze bed na bed kunnen schoonmaken. Dat kan bijvoorbeeld de hele winter, maar ook telkens als je een moestuinbed hebt afgeoogst.

Afdekken, afleiden of vangen

• Als je niet zoveel kolen hebt, kun je ze regelmatig controleren op eitjes en rupsen en alles wat je vindt platknijpen of aan jouw kippen voeren.
• Controleer liever wekelijks dan maandelijks.
• Platgeknepen rupsen trekken eventueel nuttige predatoren aan, die dan later nog andere, levende, rupsen gaan aanvallen.
• Controleer vooral de onderkant van de bladeren en de hoofdnerf van de bovenkant.
• Het hele groeiseizoen jouw koolbed afdekken met insectengaas, fijn vogelgaas of vezelvliesdoek kan ook.
• Oost-Indische kers trekt ook koolwitjes aan. De rupsen die daarop zitten, heb je dan toch niet meer op jouw kool of je kunt ze er makkelijker vangen.

Zaai verwarring

• De leggende vlinderwijfjes zoeken op geur en vorm en je kunt ze voor een groot deel verwarren door combinatieteelt met andere groenten, kruiden en bloemen of regelmatig te spuiten met geurige kruidenaftreksels.

Spuit met plantenaftreksels

Bespuit heel selectief en gericht, want onderstaande middelen (Spinosad en Bacillus thuringiensis) doden bijvoorbeeld ook de rupsen van koninginnepage en andere vlinders. Voor alle spuitvloeistoffen geldt verder dat je ze moet inzetten vóór de rupsjes in de kool verdwijnen en je ze dus niet meer kan raken.

Spinosad

• Enkele producenten bieden spuitmiddelen aan met spinosad, een mengsel van twee toxines die geproduceerd worden door een van nature in de bodem aanwezige schimmel. Deze toxines bestrijden rupsen, vliegen, trips en kevers in diverse teelten door contact- en maagwerking. Uit testen van het Proefcentrum voor de Biologische Teelt (PCBT) blijkt dat de werking in diverse groenteteelten doeltreffend is.
• Spinosad is sinds 2008 toegelaten in de biologische landbouw. Het is veel veiliger dan vrijwel alle chemische middelen. Tenminste, het is weinig toxisch voor de mens, voor zoogdieren en voor vogels. Spinosad spaart ook nuttige insecten als lieveheersbeestjes, roofwantsen, gaasvliegen en roofmijten. Om die reden is het in een ecologische tuin alvast te verkiezen boven pyrethrum. Maar het is zeer giftig voor in water levende organismen én voor bijen en sluipwespen. Deze giftigheid geldt vooral bij de directe contactwerking, kort na spuiten.
  • Op het blad en in de bodem wordt het middel snel afgebroken maar in water kan het in afwezigheid van zonlicht lang aanwezig blijven. Daarom mag je het zeker niet gebruiken in de buurt van vijvers, beken en poelen. Om bijen en wespen te sparen mag je het product niet gebruiken op planten in bloei of in de buurt van planten of onkruid in bloei. Een ander nadeel is dat er al verschillende gevallen van resistentie vastgesteld zijn tegen dit middel. Je mag het dus zeker niet zomaar verschillende malen na elkaar gebruiken. Een keer Spinosad spuiten wanneer je de larven (massaal) aantreft, volstaat in principe.
• Spinosad is in Nederland niet meer toegelaten voor particulier gebruik in de tuin. Spinosad zit wel in een aantal lokdozen voor mieren. Door het afgesloten karakter van deze dozen is het risico voor het milieu beperkt, dat is wel toegelaten voor particulier gebruik. In België is het nog te koop voor particulieren, onder de merknamen Boomerang Garden en Conserve Garden.

Bacillus thuringiensis

• Dit product bevat de sporen van deze bacterie, afgekort tot Bt. Als je het product op het blad spuit, eten de rupsen de sporen. In het rupsenlichaam kiemen de sporen en worden de bacteriën actief. Ze vermenigvuldigen zich en scheiden gifstoffen af, die de ontwikkeling van de rups afremmen en ze daarna langzaam doden. Bacillus thuringiensis werkt selectief en veilig. De bacteriën komen alleen tot activiteit in een geschikt rupsenlichaam en zijn helemaal niet schadelijk voor andere insecten zoals bijen. Bij muizen of mensen is nog nooit enige schade vastgesteld.
• De werking van dit bacteriepreparaat is afhankelijk van diverse factoren. In principe werkt het tegen alle rupsen van vlinders (Lepidoptera), dus niet enkel tegen rupsen van belagers. Na opname sterven ze binnen 1 tot 7 dagen. Jonge rupsen zijn beter te bestrijden: ze vreten meer blad. Een belangrijke factor is de temperatuur. Hoe warmer het is, hoe actiever de rupsen en hoe meer ze eten. Een minimumtemperatuur van 15° C wordt meestal vooropgesteld. Ook belangrijk is dat rupsen bereikbaar moeten zijn. Op snelgroeiende gewassen wordt de bestrijding na 3 weken herhaald. Als de bespuiting in de juiste omstandigheden gebeurt, is Bacillus thuringiensis een waardevol product tegen koolrupsen en preimot. In gesloten verpakking is het product lang houdbaar op een koele, droge plaats. Opmerkzaam is dat er wel al gevallen van resistentievorming gesignaleerd zijn tegen Bt. 
• De ontwikkeling van bacterie-, (schimmel- en virus)preparaten is overwegend positief. Ze bevatten geen onnatuurlijke stoffen die moeilijk afgebroken worden. De grootste voorzichtigheid blijft natuurlijk geboden met het introduceren van schimmels, bacteriën en virussen uit andere streken of continenten, of met genetisch gemodificeerde micro-organismen. Hoewel de meeste van die ziekteverwekkers selectief zijn, zijn ecologische misstappen toch niet ondenkbaar. Met de huidige preparaten, die toch over de hele wereld worden toegepast, hebben zich nog geen problemen voorgedaan.
• Sinds 2013 is de erkenning van deze preparaten voor particulier gebruik in België en in Nederland ingetrokken, als gevolg van de algemene strengere eisen voor bestrijdingsmiddelen voor particulier gebruik. Dat is jammer, want deze preparaten hebben dikwijls minder neveneffecten dan andere, wel erkende biologische bestrijdingsmiddelen. De redenering is als volgt:
  • Omwille van het levende karakter van deze preparaten, en mogelijke allergische reacties, moeten gebruikers handschoenen en een masker dragen. Van de particulier kan niet verwacht worden dat hij dit doet.
  • Omwille van het levende karakter van deze preparaten moeten ze bewaard worden in een koelkast of diepvries - die niet mag dienen voor het bewaren van voeding. Van de particulier kan niet verwacht worden dat hij dit doet.

De wetgever is dus bijzonder voorzichtig. Enkel professionele gebruikers mogen ze gebruiken.