Deel 1: Het kan wel, ziektevrije buitentomaten

Tomaten kun je niet buiten kweken in de Lage Landen. Dit was altijd al zo, maar de afgelopen jaren werden we verwend met hete en droge zomers. 2021 was een jaar dat tomatenkwekers weer ‘met beide voeten op de grond zette’. Door het koude en vooral natte weer kwamen de eerste berichten van Phytophthora infestans, ook wel aardappelziekte of tomatenziekte genoemd, in juli al binnen. In augustus waren bijna overal de buitenplanten aangetast door de gevreesde plaag. Dus rees de vraag: is het wel mogelijk om buiten ziektevrije tomaten te kweken?

Resistente rassen

Als je even een andere bril opzet: 2021 was een fantastisch testjaar voor tomaten. Daar heeft de gemiddelde tuinier natuurlijk niets aan, want die wil tomaten, geen testresultaten. Maar er is ook goed nieuws: er zijn wel degelijk alternatieven. Sterke rassen voor buitenteelt dus. Voor je te enthousiast wordt: de Phytophthora-schimmel muteert, dus een resistent ras van nu kan over een paar jaar ook gevoelig worden. Daarom komen er bijvoorbeeld ook voortdurend nieuwe resistente aardappelrassen op de markt.

Veredelaars werken continu op resistentie bij tomaten. Daartoe kruisen ze met verwante wilde tomatensoorten die een natuurlijke resistentie hebben. Het blijkt dat om voldoende resistentie te hebben de genen ph3 homozygoot (dubbel), of ph2 en ph3 samen heterozygoot (enkel) moeten voorkomen. Enkele jaren geleden kwamen zo vrij resistente commerciële F1-rassen op de markt.

Wat met F1-hybriden?

Over de voor- en nadelen van F1-hybriden hadden we het al in het vorige nummer van Seizoenen. Hoe zit dat voor tomaten?

• Voor de commerciële bedrijven is het voordeel van F1-rassen dat die snel nieuwe eigenschappen in een F1-plant kunnen combineren, zoals ziekteresistenties, stevige vruchten, goede houdbaarheid en extra hoge productie.
• Niemand kan, zonder in het bezit te zijn van de ouderplanten, zelf zaden winnen om meer van dezelfde F1-zaden te hebben. Zaden van commerciële F1-rassen zijn dus erg duur.
• Van zaadvaste rassen kun je jaar na jaar zaad winnen. Zeker bij tomaten is zaadwinning gemakkelijk, want in principe is tomaat een zelfbestuiver.
• Als je daarentegen zaad wint van F1-planten, dan is dat de F2, dus de tweede generatie. Die vertoont veel uitsplitsing of verschillen. Om uit een F1-plant tot een uniform nieuw tomatenras te komen dat zaadvast is, zijn wel zeven generaties nodig van zelfbestuiving en zaden winnen, en vooral goed selecteren. Zo zijn bijvoorbeeld de zaadvaste rassen Resibella en Primabella ook veredeld.
• De meeste commerciële resistente F1-tomaten zijn geselecteerd op productie niet op smaak. Tomatenhobbyisten kweken liever een smaakvolle tomaat dan een plant die een hoge productie geeft, maar smaakloos is.

Mijn conclusies:

• Als amateur kun je toch F2-zaden uit resistente hybriden zaaien, en daaruit selecteren.
• Onze doelstelling is meer, en verschillende buitenrassen te kweken die goede resistenties bezitten én erg lekker zijn.
• Experimenteren is leuk, en uitwisseling met andere kwekers maakt het plezier compleet.

Supertomaat

In 2019 kwam Galahad F1 op de markt: dit sterke ras is homozygoot voor het ph2- én het ph3-gen. Dat zijn twee erg belangrijke genen om Phytophthora-resistentie te verkrijgen. Daarnaast is dit ras gekweekt voor zijn goede smaak. De veredelaar, JR Cavatorta, gebruikte het heel lekkere ras Brandywine in zijn kruisingen om tot deze supertomaat te komen.

F2-generatie versus moederplant

In mei 2021 plantte ik 51 F2-planten en één F1-Galahadplant buiten uit. Terwijl alle normale tomatenplanten in augustus al waren afgestorven, vertoonden de zwakste onderste bladeren van Galahad F1 én F2 in september een beetje infectie van Phytophthora. Begin oktober produceerden alle 52 tomatenplanten nog volop tomaten en bloemen.

(Lees verder onder de foto's)

Image

Image

 

De F2-generatie blijkt behoorlijk veel overeenkomsten te hebben met de F1-moederplant. Bij alle F2-planten observeerde ik:

• goede weerstand tegen Phytophthora
• struiktomaten - dus niet dieven
• goede groeikracht (op twee erg zwakke planten na)
• mooi donkergroen blad, met het bekende normale tomatenblad
• stevige, goed gevormde tomaten zonder te veel ribben
• goede weerstand tegen scheuren,
• en vooral: lekkerder vleestomaten dan die uit de winkel.

Maar er zijn zeker ook verschillen:

• Hoogte: sommige planten zijn een kwart lager, en twee planten groeiden zo zwak dat ze nauwelijks tomaten produceerden.
• Vroegheid: tussen het verschijnen van de eerste bloemen bij de vroegste plant en de laatste plant zaten wel 14 dagen.
• Variatie in gewicht: van 100 tot 500 g.
• Vorm: ronde en platronde vruchten.
• Groenkragen: geen, of een lichte groenkraag zoals de F1, en veel heel donkere. Een groenkraag is dat hardere, oneetbare bovenste deel van de tomaat: hij komt meer voor bij te warm en zonnig weer, te veel stikstof en te weinig kalium. Het probleem is ook rasgebonden.
• Kleur: enkele roze vruchten, maar de meeste planten geven rode tomaten.
• De brix (een waarde die een indicatie geeft van de hoeveelheid suikers) varieert tussen de 4.0 en 7.0. De F1 heeft een brix van 5.0. Noot: niet alleen de suikers, maar ook zuren en andere stofjes bepalen de smaak van tomaten.
• Smaak: 5 van de 51 planten gaven extra lekkere vruchten.

De totale productie per F2-plant heb ik niet gewogen en kan ik dus niet vergelijken. Maar ook daar zaten verschillen in. Die 52 planten brachten hoe dan ook vele kilo`s heerlijke vleestomaten op aan het einde van het seizoen.

Struiktomaat

Galahad is een struiktomaat. In Nederland en Vlaanderen kweken we vaker stamtomaten: die moet je dieven en regelmatig opbinden. Daardoor blijven stamtomaten luchtig, drogen ze beter op, en krijgen schimmels minder kans. Struiktomaten hoef je niet zo netjes op te binden, en je dieft ze niet. Ze zijn dus onderhoudsvriendelijker. Houd er rekening mee dat de meeste struiktomaten hun productie concentreren in een kortere periode dan stamtomaten.

Andere F1-rassen met goede potentie voor smaak en ziekteresistentie

• Damsel F: roze vleestomaat, ph2 en ph3 (heterozygoot)
• Medusa F1: paarse vleestomaat, ph2 en ph3 (heterozygoot)
• Mountain Rouge F1: roze vleestomaat, ph2 en ph3 (heterozygoot)

Als sterke zaadvaste rassen noteerde ik in 2021

• Primabella: cocktailtomaat met goede resistentie, en goede smaak als je de vruchten lang genoeg aan de plant laat rijpen (inteelt Philovita F1). Nvdr.: ook het ras Philamina van Bingenheimer is een selectie uit Philovita F1.
• Resibella: goede resistentie, betere smaak dan Primabella, maar hardere schil (uit kruising Resi x Phantasia F1).
• Rondobella: goede resistentie, betere smaak dan Primabella, maar is niet zo productief en rijpt laat (kruising Resi x Phantasia F1).
• Vivagrande: productieve, resistente vleestomaat. De onderste bladeren sterven ineens af, maar de plant heeft er geen last van. Smaak valt tegen in vergelijking met Galahad.
• Mountaineer Pride: vleestomaat met de beste resistentiegenen, maar de smaak en productie vielen mij tegen.
• Matt’s Wild Cherry: oud ras met goede resistentie, maar bij mij in de vollegrond wordt hij niet zo zoet als sommigen in de VS beweren.
• Sunviva: erg resistente gele kerstomaat. Smaak is goed. Stevige schil valt niet op in het harde vruchtvlees. Enorm groeikrachtig, met veel dieven. Een blijver.

Hoe raak je aan zaden van resistente rassen?

1. Kies in de eerste plaats voor zaadvaste resistente rassen.

• mijnbiotuin.be (Primabella en Resibella)
• haalmeeruitjetuin.be (Primabella)
• veltoostkust@gmail.com: voor enkele euro’s krijg je zaadjes opgestuurd (Primabella, Resibella)
• hugodhooghe@hotmail.com: idem (diverse rassen)

2. Voor de F1-rassen verwijzen we je door naar bijvoorbeeld www.fruitlent.nl.

Een veredelingsclubje

Kom, we zetten een groepje op dat met enkele F2’s aan de slag gaat! Amateurveredelaars werken daarin samen met meer professionele tomatenspecialisten. Het doel van deze crowdbreeding: resistente, lekkere tomatenrassen selecteren, zowel stam- als struiktomaten. Dat is een werkje van enkele jaren, maar wie weet selecteer jij een ras dat straks je naam draagt.

• Wat bieden we: een beperkt aanbod van F2-zaden van de genoemde rassen.
• Wat zoeken we: enkele gedreven tuiniers.
• Wat vragen we: kweek een aantal planten op, plant ze buiten uit, deel je observaties met de groep.
• Eind 2022 evalueren we alle gegevens en zetten we een nieuwe proef op voor 2023, met de beste F3-zaden.

Image

 

Tekst Roland den Blanken
Foto’s Roland den Blanken, Boumediene Belbachir
Redactie Lieven David
Met dank aan Ivan Maertens, Angelo Dewitte, Wino Evertz, Guy Dekinder, Alexander Kerbusch